Na Mapuli Kitina Misalaba
Katika ulimwengu wa sasa ambapo mabadiliko ya
tabianchi yanaendelea kuathiri maisha ya watu kote ulimwenguni, uhitaji wa
kuhama kutoka kwenye matumizi ya nishati duni kwenda nishati safi haujawahi
kuwa wa dharura kama ilivyo sasa.
Tanzania, kama nchi nyingine zinazoendelea,
inakabiliwa na changamoto ya utegemezi wa kuni na mkaa kama vyanzo vikuu vya
nishati ya kupikia, hali inayochangia kwa kiasi kikubwa katika uharibifu wa
mazingira.
Hata hivyo, matumizi ya nishati safi, kama vile gesi
ya kupikia (LPG), majiko ya umeme, na majiko ya kisasa yanayotumia nishati ya
jua, yanatoa suluhisho endelevu kwa changamoto hii na kwamba hii si tu inalinda
afya ya watumiaji, bali pia inachangia kwa kiasi kikubwa katika kuhifadhi
mazingira.
Katika makala hii, tutaangazia jinsi matumizi ya
nishati safi yanavyoweza kuwa suluhisho la kushinda kwa pande zote mbili kama
chombo cha kuhifadhi mazingira na vilevile kuboresha hali ya maisha ya watu,
hasa vijijini.
Matumizi ya nishati safi yanaweza kupunguza
uharibifu wa misitu, kupunguza uzalishaji wa gesi chafu, na kuchangia katika
maendeleo endelevu.
1. Kupunguza Ukataji Miti na Uharibifu wa Misitu
Misitu ya Tanzania imekuwa ikiathiriwa kwa kiwango
kikubwa kutokana na ukataji miti ovyo kwa ajili ya kupata kuni na mkaa.
Takwimu zinaonyesha kuwa zaidi ya asilimia 70 ya
kaya nchini zinategemea kuni au mkaa kama nishati ya kupikia hii imesababisha
kuharibika kwa misitu mikubwa, jambo ambalo linachangia mmomonyoko wa udongo,
upungufu wa maji kwenye vyanzo vya asili, na kuathiri mzunguko wa mvua.
Kwa mfano, ukataji wa miti kwa ajili ya kuni na mkaa
umeathiri misitu ya maeneo kama Milima ya Usambara na Hifadhi ya Amani, ambapo
miti mingi imekatwa kupita kiasi, na kusababisha maeneo haya kupoteza uwezo wa
kuzalisha maji yanayotegemewa na jamii zinazozunguka hifadhi hizo ambapo hali
hii imepelekea kupungua kwa rutuba ya udongo, na hivyo kuathiri kilimo na
uzalishaji wa chakula kwa wakazi wa maeneo haya.
Hata hivyo, matumizi ya nishati safi kama gesi ya
kupikia yanaweza kusaidia kupunguza utegemezi wa kuni na mkaa, na hivyo
kupunguza ukataji wa miti na kuhifadhi misitu.
Utafiti uliofanywa na Shirika la Uhifadhi wa
Mazingira la Tanzania (Tanzania Forest Conservation Group - TFCG) unaonyesha
kuwa matumizi ya gesi ya kupikia yanaweza kupunguza ukataji wa miti kwa
asilimia 40 katika maeneo yanayozunguka misitu ya hifadhi, na hivyo kusaidia
kulinda rasilimali hizi muhimu kwa kizazi kijacho.
2. Kuchangia Kupunguza Uzalishaji wa Gesi ya Ukaa
(CO2)
Uzalishaji wa gesi chafu, hususan dioksidi ya kaboni
(CO2), ni moja ya changamoto kuu zinazochangia mabadiliko ya tabianchi duniani.
Matumizi ya kuni na mkaa katika kupikia yanaongeza uzalishaji wa gesi ya CO2,
ambayo inachangia ongezeko la joto duniani.
Shirika la Umoja wa Mataifa la Mazingira (UNEP)
linaeleza kuwa matumizi ya nishati duni ya kupikia yanachangia uzalishaji wa
takriban asilimia 25 ya gesi chafu duniani, hali inayochangia athari kubwa kwa
mazingira na afya ya binadamu.
Nishati safi, kama vile majiko ya gesi na majiko ya
umeme yanayotumia nishati ya jua, yanasaidia kupunguza uzalishaji huu wa gesi
ya ukaa kwa kiasi kikubwa.
Kwa mfano, gesi ya kupikia (LPG) ni safi zaidi
ikilinganishwa na mkaa na kuni, na hutoa gesi ya ukaa kidogo sana kwa kutumia
nishati safi, jamii zinaweza kuchangia katika kupunguza kiwango cha uzalishaji
wa gesi chafu, jambo ambalo litasaidia kukabiliana na mabadiliko ya tabianchi
na kuzuia athari zake mbaya kama ukame, mafuriko, na kupotea kwa uzalishaji wa
mazao.
Katika nchi za Afrika Mashariki, miradi ya
kuhamasisha matumizi ya majiko safi imeonyesha mafanikio makubwa katika kupunguza
uzalishaji wa gesi ya ukaa kwa mfano, mradi wa majiko safi ya gesi
uliotekelezwa na kampuni ya Envirofit nchini Tanzania umefanikiwa
kupunguza uzalishaji wa gesi ya ukaa kwa tani zaidi ya 100,000 kila mwaka.
Hiyo inaonyesha jinsi nishati safi inavyoweza
kuchangia katika juhudi za kupunguza athari za mabadiliko ya tabianchi na
kusaidia kuhifadhi mazingira yetu.
3. Kuokoa Vyanzo vya Maji na Kuimarisha Mzunguko wa
Mvua
Ukataji wa miti kwa ajili ya kuni na mkaa unachangia
moja kwa moja kupungua kwa vyanzo vya maji, kwani miti ina jukumu muhimu katika
uhifadhi wa maji ardhini.
Miti inasaidia kudhibiti mzunguko wa mvua na pia
husaidia kuchuja maji, kuhakikisha kuwa vyanzo vya maji kama mito, maziwa, na
chemchemi vinaendelea kuwepo. Kupungua kwa miti kumekuwa kukichangia kupungua
kwa maji kwenye vyanzo vya maji vya asili, na hivyo kuathiri upatikanaji wa
maji safi kwa matumizi ya nyumbani na kilimo.
Nishati safi inapoanza kutumika kwa wingi,
tunasaidia kupunguza athari hizi kwa mazingira katika maeneo ambayo miti
imehifadhiwa, tumeona kuwa vyanzo vya maji vimeimarika, na mzunguko wa mvua
unarudi katika hali ya kawaida.
Kwa mfano, katika eneo la Kagera, mradi wa nishati
safi unaoendeshwa na mashirika yasiyo ya kiserikali umewezesha kupunguza
matumizi ya kuni kwa kiasi kikubwa, na hii imesaidia kuhifadhi misitu ya vyanzo
vya maji vya Mto Kagera, ambavyo ni tegemeo kubwa kwa wakulima wa maeneo hayo.
4. Kuongeza Fursa za Kijani kwa Ajira na Biashara
Endelevu
Matumizi ya nishati safi hayasaidii tu kuhifadhi
mazingira, bali pia yanatoa fursa mpya za ajira na biashara endelevu ambapo biashara
ya nishati safi, kama vile uuzaji wa majiko ya kisasa, mitungi ya gesi, na
vifaa vya nishati ya jua, imekuwa chanzo kipya cha mapato kwa watu wengi,
hususan wanawake na vijana vijijini.
Aidha, miradi ya uzalishaji wa vifaa vya nishati
safi inachangia moja kwa moja katika ajira endelevu na ukuaji wa uchumi wa
kijani.
Mfano mzuri ni mradi wa Solar Sister
unaowezesha wanawake wa vijijini kuwa wauzaji wa vifaa vya nishati safi kama
vile taa za sola na majiko ya gesi.
Mradi huo umewawezesha wanawake kujiajiri, huku
wakichangia katika kueneza matumizi ya nishati safi katika jamii zao kwa
kufanya hivyo, sio tu kwamba wanaongeza kipato chao, bali pia wanachangia moja
kwa moja katika juhudi za kuhifadhi mazingira kwa kupunguza matumizi ya kuni na
mkaa.
Ajira hizo za kijani zimekuwa na mchango mkubwa
katika kupunguza ukosefu wa ajira, hususan kwa vijana ambao wanatafuta fursa za
kujiajiri au kuingia kwenye biashara ya vifaa vya nishati safi hiyo ni fursa
kubwa kwa uchumi wa kijani kukua na kutoa ajira endelevu kwa kizazi kijacho.
5. Kukuza Uelewa na Elimu ya Uhifadhi wa Mazingira
Matumizi ya nishati safi pia yanachangia kuimarisha
elimu na uelewa wa jamii kuhusu umuhimu wa uhifadhi wa mazingira ambapo wanapotumia
nishati safi, watu hujifunza zaidi kuhusu athari za nishati duni kwa afya na
mazingira, na hivyo kuhamasika zaidi katika kuchukua hatua za kuhifadhi
mazingira yao.
Katika shule, hospitali, na taasisi mbalimbali,
elimu juu ya faida za nishati safi inasaidia kubadilisha mitazamo ya watu
kuhusu nishati na uhifadhi wa mazingira.
Shirika la World Wide Fund for Nature (WWF)
limeshirikiana na taasisi za elimu nchini Tanzania kuanzisha programu za elimu
ya nishati safi kwa wanafunzi wa shule za sekondari, ili kuimarisha uelewa wao
juu ya umuhimu wa kuhifadhi mazingira kupitia matumizi ya nishati safi ambapo Programu
hizi zimeonyesha mafanikio makubwa, ambapo wanafunzi na walimu wamekuwa
mabalozi wa mabadiliko katika jamii zao, kwa kuhamasisha matumizi ya nishati
safi na kulinda mazingira.
Hitimisho
Matumizi ya nishati safi ni suluhisho la ushindi wa
wote kwa watumiaji, kwa mazingira, na kwa uchumi ambapo kupunguza utegemezi wa
kuni na mkaa si tu kwamba kutahifadhi misitu na vyanzo vya maji, bali pia
kutachangia katika kupunguza uzalishaji wa gesi ya ukaa, hivyo kusaidia
kupambana na mabadiliko ya tabianchi.
Aidha, matumizi ya nishati safi yanaweza kuongeza
ajira na fursa za biashara, hasa kwa vijana na wanawake vijijini, na kuimarisha
uelewa wa jamii kuhusu uhifadhi wa mazingira.
Kwa hiyo, ni muhimu kwa serikali, sekta binafsi, na
wadau wa maendeleo kuendelea kuhamasisha na kuwekeza katika nishati safi, ili
kuifanya kuwa chaguo la msingi kwa Watanzania wote na kwamba ushindi huo wa
pande zote mbili unahitaji juhudi za pamoja, na kwa kufanya hivyo, tutakuwa
tumejenga msingi imara wa mustakabali endelevu kwa kizazi kijacho.